Erişkin Dikkat Eksikliği
ve
Hiperaktivite Hakkında Çok Ciddi Şeyler
Dolacak bi' ara buralar
Yetişkinlerde DEHB ve Onun Karanlık Yüzü
Bi' nevi dost acı söyler.
Yetişkinlerde DEHB, genellikle, belirtiler sürekli hale gelmeden ya da iş yaşamındaki başarıdan, duygusal ilişkileri sürdürebilmeye kadar gündelik hayatın pek çok alanını etkilediği fark edilene kadar teşhis edilememektedir. Belirtiler, odaklanmakta ya da dikkati sürdürmekte zorlanma, yerinde duramama, çok aşırı konuşma, talimatları anlamakta ve takipte zorlanma şeklinde olabilir. Nöro-gelişimsel bir farklılık olan DEHB “tedavi edilemez” ancak ilaç kullanımı, terapi veya her ikisi bir arada denenerek semptomların etkisi en aza indirilebilir ve bu belirgin durumlarla baş etme yöntemleri geliştirilebilir.
2020 tarihli bir araştırma[1], yetişkin DEHB görülme sıklığını 2020 yılı itibariyle küresel demografik yapıya uyarlamıştır.[2] İlerleyen yaşla birlikte görülme sıklığının azaldığını belirten yazarlar, 2020 itibariyle dünya geneline göre:
Çocukluktan beri belirtileri olan yetişkinlerde DEHB görülme sıklığını %2.58, çocukluktan bağımsız şekilde yetişkin DEHB görülme sıklığını ise %6.76 olarak ölçmüşlerdir. Yani çocuklukta belirti versin ya da vermesin 366,33 milyon yetişkin semptomatik DEHB’den; belirtileri çocukluktan beri süren 139,84 milyon yetişkin ise süregelen DEHB‘den etkilenmektedir.
CHADD verilerine göre ise, ABD’de yaklaşık 10 milyon yetişkin, dikkat eksikliği ve/ya hiperaktivite bozukluğuna sahiptir.[3]
Görüldüğü gibi rakamlar azımsanamayacak düzeydedir. Bu durum, DEHB’in hayat boyu süren etkileri olduğunun ve -belirtileri ilerleyen yaşlarla hafiflese de- yalnızca çocuklukta görülmediğinin artık kabulünü gerektirir. Belirtilerin hafiflemesi, yetişkinlerin DEHB semptomları nedeniyle, hayatın pek çok alanında zorlanmasına engel olmamaktadır. Kişilerin, kariyerlerinde tutarsızlıklar yaşaması ya da iş hayatında olumsuzluklarla karşılaşması söz konusu olabildiği gibi, kişisel, ailevi ve sosyal yaşamlarında da pek çok zorlukla baş etmek zorunda kalabilirler. Zira yürütücü işlevi sürdürmede[4] ve işleyen bellekte zorluklar yaşanabilir.
Yürütücü işlevlerin akademik alanda ve kariyer alanında başarıya etki eden kilit faktörlerden olduğu artık bilinmektedir. Yürütücü işlev, bireylerin eylemlerinin uzun vadeli sonuçlarını düşünmelerine ve davranışlarını zaman içinde daha etkin bir şekilde yönlendirmelerine olanak tanır. Yürütücü işlevlerle ilgili sorunları olan kişiler, görevleri tamamlamada zorluk çekebilir veya önemli şeyleri unutabilir. İş ve ev yaşamının gereği olan günlük sorumluluklarla ilgili aksaklıklar; sosyal ya da romantik ilişkilerinde sorun yaşamalarına sebep olabildiğinden bu gibi kimselerde tekrarlayan hayal kırıklığı, yetersizlik ve suçluluk hissi veya suçlama davranışları görülebilir. Bu nedenle bu kişiler, bağlanma korkuları yaşamaya ya da yakın ilişkiler ya da duygusal ilişkiler kurmaktan kaçınmaya yatkınlık gösterebilmektedir.[5] DEHB’li bireylerin boşanma oranları DEHB’li olmayan bireylerin boşanma oranlarının iki katıdır.[6]
Özellikle yetişkinliğe kadar teşhis ve destek alamamış kişilerde DEHB, erken ve ileri yetişkinlikte, depresyon, duygu durum/davranış / yeme bozuklukları, madde kötüye kullanımı ile ilişkili olabilmektedir. Yeterli farkındalık oluşturulmadığında, bu gibi tanılar, esas tanının gözden kaçırılmasına sebep olmaktadır. Hem teşhis edilememiş ya da terapiste erişimi olmayan yetişkinlerin kendi kendini teşhisine hem de bu kimselerin yakınlarının ve toplumun bu durum hakkında bilgi sahibi olmasına fırsat verebilmek için farkındalık geliştirilmesi çok büyük önem taşımaktadır.
-------
[1] Song, P., Zha, M., Yang, Q., Zhang, Y., Li, X., & Rudan, I. (2021). The prevalence of adult attention-deficit hyperactivity disorder: A global systematic review and meta-analysis. Journal of global health, 11, 04009. https://doi.org/10.7189/jogh.11.04009 (E. T. 23.11.2021)
[2] Bahsi geçen araştırmada yetişkin DEHB ikiye ayrılarak incelenmiştir: i. Kalıcı/süregelen Yetişkin DEHB (Belirti vermeye çocuklukta başlayan) [Persistent Adult ADHD] ii. Semptomatik Yetişkin DEHB (Çocuklukta belirti vermesinden bağımsız) [Symptomatic Adult ADHD]
[3]CHADD, Understanding ADHD, Overview. https://chadd.org/for-adults/overview/ (E. T. 23.11.2021)
[4] Yürütücü işlev (executive function), beynin düşünce ve eylemleri önceliklendirme ve yönetme yeteneği olarak ifade edilebilir.
[5] European Psychiatry, Volume 26, Issue S2: Abstracts of the 19th European Congress of Psychiatry, March 2011 pp. 1310 DOI: https://doi.org/10.1016/S0924-9338(11)73015-2
